Prawa autorskie w małżeństwie
Prawa autorskie
W typowej polskiej rodzinie mamy do czynienia z ustawowym ustrojem majątkowym, co oznacza, że z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny).
W takiej sytuacji do majątku wspólnego należą m.in.:
- POBRANE wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków;
- DOCHODY z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków;
- środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków
- kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2019 r. poz. 300, z późn. zm).
W praktyce oznacza to tyle, że po zawarciu związku małżeńskiego POBRANE wynagrodzenie za pracę należy do NAS (obojga małżonków), a nie jak wielu się wydaje tylko do jednego z małżonków.
Niewątpliwie jednym z celów takiego rozwiązania jest umocnienie więzi rodzinnej oraz zapewnienie jej stabilności finansowej. Dodatkowo ustawowa wspólność majątkowa jest umacnia zasadę równouprawnienia mężczyzny i kobiety, w tym umacnia pozycję jednego z małżonków słabszego ekonomicznie.
Jak to wygląda w przypadku twórczości jednego z małżonków?
W praktyce, jak to w życiu, niejednokrotnie mamy do czynienia z sytuacją, kiedy jeden z małżonków jest twórcą w rozumieniu ustawy prawa autorskiego i praw pokrewnych. Nie chodzi tylko o wyjątkowo uzdolnionych malarzy, którzy niczym Picasso czego się nie dotkną tam wychodzi sztuka. Z twórczością, która również podlega lub może podlegać ochronie prawnoautorskiej mamy do czynienia w sytuacji napisania książki, aplikacji mobilnej, fotografii.
Prawa autorskie dzielimy na prawa osobiste i prawa majątkowe.
Autorskie prawa osobiste
Autorskie prawa osobiste jak sama nazwa wskazuje ma charakter osobisty, Są więc to prawa niezbywalne. Takie prawa nie należą do majątku wspólnego małżonków. Dlaczego? Jednym z autorskich praw osobistych jest prawo do oznaczenia utworu swoim nazwiskiem.
Przykład:
Wyobraźmy sobie teraz taką sytuację, że światowej klasy kuchmistrz (nazwijmy go Marek) wydaje książkę kucharską, w którym opracowanie samej koncepcji książki, układ graficzny lub wyjaśnienia mają charakter samodzielny i indywidualny, zaś podane w książce opisy przygotowania konkretnego dania mają charakter oryginalny i twórczy. Marek pozostaje w związku małżeńskim z Kasią – osobistą stylistką. I teraz wyobraźmy sobie sytuację, że jako autorów książki podajemy zarówno Marka, jak i Kasię, która nawet palcem nie przyłożyła się do powstania dzieła. Już na pierwszy rzut oka wydaje się to bardzo dziwne.
Art. 33 pkt 5 Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy
Do majątku osobistego każdego z małżonków należą: […] 5) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie.
Autorskie prawa osobiste to potocznie nazywana „duchowa więź twórcy z dziełem”. Więź ta podlega nieograniczonej ochronie w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu. Uzewnętrznieniem tej więzi jest prawo twórcy do oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo, a także nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania, decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności czy nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.
Art. 16 Prawo autorskie i prawa pokrewne
Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem, a w szczególności prawo do:
1) autorstwa utworu;
2) oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo;
3) nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania;
4) decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności;
5) nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.
Uwaga!
Nie można rozszerzyć wspólności majątkowej o autorskie prawa osobiste, gdyż wspólność majątkowa obejmuje tylko prawa majątkowe, a osobiste prawa autorskie są niezbywalnym prawem niemajątkowym.
[N]iezbywalne prawa niemajątkowe (w tym prawa autorskie osobiste) nie należą do majątku wspólnego małżonków i że nie można rozszerzyć na nie wspólności majątkowej, nie tyle jednak przesądza treść przepisu art. 33 pkt 5 KRO, ale okoliczność, iż wspólność majątkowa obejmuje tylko prawa majątkowe. (uzasad. wyroku NSA z dnia 9 listopada 2011 r., II GSK 1131/10, Legalis.)
Autorskie prawa majątkowe
Autorskie prawa majątkowe, jak sama nazwa wskazuje (znowu!) mają charakter majątkowy. Inaczej rzecz ujmując ekonomiczny, czyli są związane z czerpaniem korzyści majątkowych z utworu.
W przypadku autorskich praw majątkowych mamy do czynienia z ustawowym wyłączeniem. Oznacza to, że majątkowe prawa autorskie przysługujące małżonkowi jako twórcy należą tylko do niego i wchodzą w skład jego majątku osobistego. Tylko on może nimi samodzielnie zarządzać.
Na czym polega to zarządzanie?
Zarządzanie majątkowymi prawami autorskimi może polegać na podjęciu decyzji o przeniesieniu praw autorskich czy też udzieleniu licencji.
Co to oznacza w praktyce?
W praktyce małżonek nie może w żaden sposób wyrazić sprzeciwu na decyzję małżonka- autora o udzieleniu licencji na przykład niewyłącznej na korzystanie z fotografii.
Art. 33 pkt 9 Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy
Do majątku osobistego każdego z małżonków należą: […] 9) prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy.
Autorskie prawa majątkowe to inaczej więź ekonomiczna autora z dziełem. Celem tych praw jest ochrona twórcy pod względem ekonomicznym.
Art. 17 Prawo autorskie i prawa pokrewne
Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu.
Dochody z praw autorskich
Czytając ten wpis pewnie zastanawiasz się, to co w takiej sytuacji małżonek genialnego twórcy może i jakie ewentualnie korzyści uzyska z twórczości genialnego partnera? Otóż nieco inaczej niż w przypadku osobistych lub majątkowych praw autorskich wygląda sprawa dochodów uzyskiwanych z autorskich praw majątkowych. W przypadku opłat licencyjnych czy wynagrodzenia za przeniesienia praw autorskich korzyści uzyskane z tych czynności (dochody) wchodzą już w skład majątku wspólnego małżonków.
Małżonkowie jako współtwórcy
Może zdarzyć się sytuacja, w której oboje małżonkowie są wspólnie autorami jednego dzieła (współtwórcy), np. programu komputerowego, dzieła fotograficznego. W takiej sytuacji małżonkom jako współtwórcom przysługują wspólne prawa autorskie. Należy jednak pamiętać, że w takiej sytuacji wspólne prawa autorskie nie będą wchodzić w skład wspólnego majątku małżeńskiego, ale dochody uzyskane z eksploatacji tychże praw już tak.
Małżonek jako pracownik
Jeszcze inaczej sytuacja może wyglądać w przypadku, kiedy nasz małżonek jest również naszym pracownikiem zatrudnionym na umowę o pracę. W takiej sytuacji możemy mieć bowiem do czynienia z utworem pracowniczym.
Przez utwór pracowniczy należy rozumieć utwór w rozumieniu prawa autorskiego i praw pokrewnych, który powstaje w ramach istniejącego stosunku pracy regulowany przepisami Kodeksu pracy.
Przejście praw do utworu stworzonego przez pracownika na pracodawcę wymaga wystąpienia 4 elementów łącznie:
- stworzenia utworu w rozumieniu przepisów ustawy prawo autorskie i prawa pokrewne
- przez pracownika w rozumieniu Kodeksu pracy;
- w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy oraz
- przyjęcia utworu przez pracodawcę.
Zakres nabycia praw do utworu pracowniczego określony jest przez cel umowy o pracę i zgodny zamiar stron.
Art. 12 ust. 1 Prawo autorskie i prawa pokrewne
Jeżeli ustawa lub umowa o pracę nie stanowią inaczej, pracodawca, którego pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron.
Utworem pracowniczym nie będzie utwór, który powstał w wyniku wykonywania obowiązków wynikających z umowy o dzieło, umowy zlecenia czy umowy agencyjnej. Nie wyklucza to jednak sytuacji, w której na podstawie innej relacji biznesowej między małżonkami dochodzi do powstania utworu. Co więcej nie chodzi wyłącznie o umowę o dzieło, ale również inne rodzaje umów.
Jak słusznie wskazał Sąd Najwyższy, dziełem mogą być umowy, które nie mają charakteru autorskiego. Prawo autorskie jest też samodzielną regulacją, z której wcale nie wynika, że o autorskim charakterze umowy przesądza tylko wykonanie jej w ramach umowy o dzieło. Utwór w rozumieniu prawa autorskiego może być dziełem w rozumieniu art. 627 KC, jeżeli powstał w ramach umowy o dzieło. Nie jest to reguła zamknięta, gdyż utwór może powstać również w wykonywaniu stosunku pracy (art. 12 i 14 prawa autorskiego) lub umowy o świadczenie usług. Utwór w rozumieniu prawa autorskiego nie determinuje bezwzględnie rodzaju umowy (o dzieło lub wykonywanie usługi). (postanowienie SN z dnia 22.03.2018 r., II UK 262/17, Legalis).
Pamiętaj!
Niniejszy artykuł ma charakter wyłącznie informacyjny, służy jedynie jako punkt wyjścia i nie stanowi porady prawnej, ani też nie może zostać uznany za świadczenie pomocy prawnej, w tym poradę, opinię prawną, wykładnię prawa lub konsultację prawną w jakiejkolwiek sprawie czy też chęci ich wyrażenia. Zawarte w niniejszej publikacji informacje nie odnoszą się do konkretnego stanu faktycznego.
Przed podjęciem jakiejkolwiek decyzji lub działania należy skonsultować się z radcą prawnym, adwokatem lub specjalistą w danej dziedzinie. Jeśli chcesz skonsultować ze mną dany artykuł – napisz do mnie.
Źródła:
- Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. z 2020 r., poz. 1359 ze zm.)
- Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2019 r., poz. 1231 ze zm.)
- Pietrzykowski, komentarz do art. 31, teza II 1 [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, pod red. K. Pietrzykowski, Warszawa 2020, Legalis
- Michalak, komentarz do art. 12, teza 6 [w:] Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych, pod red. A. Michalak, Warszawa 2019, Legalis.
- Wyrok NSA z dnia 9 listopada 2011 r., II GSK 1131/10, Legalis
- Wyrok SA Katowice z dnia 30 maja 2017 r., I ACa 107/17, Legalis